Cơ chế thử nghiệm linh hoạt: Đòn bẩy đổi mới trong nông nghiệp hiện đại

Trong bối cảnh chuyển đổi nhanh chóng của công nghệ và thị trường, mô hình khảo nghiệm cũ bộc lộ nhiều bất cập. Điều cần thiết hiện nay là một cơ chế thử nghiệm linh hoạt – đủ chặt để bảo đảm an toàn, nhưng đủ mở để thúc đẩy đổi mới.

Trao quyền khảo nghiệm để doanh nghiệp chủ động đổi mới

Chia sẻ từ kinh nghiệm quốc tế, TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy – nguyên Vụ trưởng Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ NN&MT) – cho biết, ở nhiều nước phát triển, khảo nghiệm giống cây trồng là một quá trình chặt chẽ nhưng được tổ chức theo hướng trao quyền chủ động cho doanh nghiệp. Mô hình này không chỉ nâng cao trách nhiệm và năng lực nghiên cứu – phát triển của doanh nghiệp, mà còn giúp tiết kiệm ngân sách nhà nước, rút ngắn thời gian đưa sản phẩm mới ra thị trường:

"Hệ thống quản lý nhà nước tập trung vào việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật và hướng dẫn (guidelines) để doanh nghiệp nghiên cứu và tuân thủ. Trong quá trình tự thực hiện, doanh nghiệp phải tuân thủ đầy đủ các quy định của nhà nước, đồng thời phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý. Nhà nước cũng đồng hành cùng doanh nghiệp thông qua việc giám sát và kiểm tra xuyên suốt. Khi doanh nghiệp hoàn tất khảo nghiệm, họ lập báo cáo và trình lên cơ quan có thẩm quyền. Toàn bộ quá trình này, bao gồm số liệu, tính minh bạch, tính xác thực và cách bố trí thí nghiệm, đều được nhà nước giám sát và thông qua trong suốt quá trình thực hiện."

Gỡ bỏ rào cản để doanh nghiệp và nông dân cùng sáng tạo 

Việc trao quyền khảo nghiệm cho doanh nghiệp trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng là xu hướng tất yếu, giúp rút ngắn chu trình đưa công nghệ vào sản xuất. Tuy nhiên, để mô hình này vận hành hiệu quả, cần có cơ chế hậu kiểm chặt chẽ, hệ thống tiêu chí đánh giá rủi ro rõ ràng và nền tảng dữ liệu dùng chung. Song hành với đó, phải đẩy nhanh việc ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Khoa học và Công nghệ mới, nhằm chuyển đổi tư duy quản lý từ tiền kiểm sang hỗ trợ – giám sát, tạo điều kiện để đổi mới sáng tạo lan tỏa nhanh hơn trong nông nghiệp.

Theo TS. Nguyễn Thị Thanh Thuỷ, cơ chế thử nghiệm – sản xuất nếu được vận hành đúng cách sẽ tạo ra một mối quan hệ mới giữa cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp: Nhà nước không làm thay, nhưng thiết kế "đường ray" để doanh nghiệp tự tin bứt phá:

"Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo mới ban hành bao gồm các chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nhanh các cơ chế đổi mới. Các chính sách này giúp thiết lập quy trình và thủ tục để thử nghiệm, đánh giá nhanh, từ đó hỗ trợ doanh nghiệp và người dân ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới vào thực tiễn sản xuất một cách hiệu quả hơn. Trong cơ chế sandbox, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng rất quan tâm đến vấn đề này. Sau khi Luật 93 (Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo) có hiệu lực từ ngày 1/10/2025, kỳ vọng sẽ có nhiều nghị định và thông tư hướng dẫn được ban hành, tạo ra các chính sách mới để hỗ trợ và đồng hành cùng doanh nghiệp, người dân và nhà sản xuất, qua đó thúc đẩy nền sản xuất phát triển."

Một cơ chế thử nghiệm linh hoạt không chỉ giúp rút ngắn chu trình từ nghiên cứu đến sản xuất, mà còn tạo ra hành lang pháp lý rõ ràng để công nghệ phát triển đúng hướng. Khi doanh nghiệp được trao quyền khảo nghiệm trong khuôn khổ minh bạch, khi cơ quan quản lý đóng vai trò kiến tạo thay vì can thiệp sâu, và khi các chính sách kịp thời tháo gỡ rào cản thủ tục – đó chính là đòn bẩy để đổi mới sáng tạo trở thành động lực tăng trưởng mới cho ngành nông nghiệp.